W dniu 25 czerwca 2015 r. weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (zwana dalej: „IV Dyrektywą”). Zaproponowane w niej zmiany mają na celu wzmocnienie wdrożonych rozwiązań na podstawie obecnie obowiązujących regulacji. Ponadto, na państwa członkowskie nałożono obowiązki, które w sposób systemowy ułatwią instytucjom obowiązanym skuteczniejszą realizację zadań w zakresie AML (1).
Jedną z ważniejszych zmian, jaka została wprowadzona na poziomie IV Dyrektywy AML, dotyczy sposobu określania rzeczywistego beneficjenta (2) (RB) klienta instytucji finansowej. Brak możliwości ustalenia RB jako osoby fizycznej, do tego dowolność w procedurach jego identyfikacji powoduje, że niejednokrotnie określenie RB jest niemożliwe. W praktyce, bardzo często proces ten kończył się na wskazaniu osoby prawnej, będącej udziałowcem lub akcjonariuszem. W rezultacie cel dla którego instytucja RB została powołana nie był realizowany. Na tle tych nieprawidłowości, w IV Dyrektywie - dla zapewnienia większej przejrzystości i dostępności informacji o rzeczywistych beneficjentach - państwa członkowskie zostały zobowiązane do przechowywania o nich informacji w centralnym rejestrze publicznym np. w KRS lub w innym rejestrze publicznym. Dzięki temu, w uzasadnionym przypadku, każda osoba lub instytucja, po zweryfikowaniu jej podstawowych danych, będzie miała możliwość sprawdzenia informacji zawartych w każdym z rejestrów. Wiadomym jest jednak, że aby takie dane znalazły się w centralnym rejestrze, musiałby istnieć obowiązek ich przekazywania przez podmioty gospodarcze, np. podczas rejestracji podmiotów w KRS. W związku z tym w polskim porządku prawnym konieczne będą liczne zmiany legislacyjne. Oczywiście, to tylko jedna z propozycji, w jaki ustawodawca polski może wdrożyć rozwiązania prezentowane w IV Dyrektywie. Przy takim rozwiązaniu regulacyjnym IV Dyrektywa wprowadzi obowiązek posiadania informacji o RB przez każdą osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej. Oznacza to, iż przedsiębiorca będzie zobowiązany do posiadania takiej informacji, nawet jeśli nie podlega co do zasady standardom określonym w systemie AML. Dla instytucji obowiązanych (3), takie rozwiązanie systemowe z pewnością ułatwi identyfikację, a następnie weryfikację RB. Zasady KYC („know your client”) zobowiązują fundusze podczas zawierania umowy do identyfikacji danych osoby prawnej z odpowiednią dokumentacją, np. wyciągiem z KRS. Na tej podstawie instytucja obowiązana będzie mogła pozyskać wiedzę o RB. Instytucja finansowa ma obowiązek zidentyfikować osobę fizyczną ostatecznie sprawującą kontrolę w drodze własności lub w inny sposób nad uczestnikiem będącym osobą prawną. W przypadku, gdyby jednak nie udało się ustalić RB, IV Dyrektywa pozwala instytucjom obowiązanymi nadać taki status osobie lub osobom zajmującym wyższe stanowiska kierownicze. Takie rozwiązanie jest możliwe dopiero po wyczerpaniu ewentualnych prób pozyskania tej informacji. Oznaczać to będzie, że instytucje obowiązane będą musiały zbierać dowody i przechowywać dokumentację, z której wynikać, będzie, że podjęto wystarczające działania, by określić RB. Niemniej jednak wydaje się, że kwestia identyfikacji i weryfikacji rzeczywistego beneficjenta będzie prostsza, przede wszystkim dzięki rozwiązaniom systemowym.
IV Dyrektywa proponuje podejście oparte na analizie ryzyka. W obecnych regulacjach, proces ten jest realizowany na poziomie instytucji obowiązanych, natomiast zgodnie z zapisami IV Dyrektywy obowiązek przeprowadzania analizy ryzyka będzie dotyczyć również państw członkowskich oraz Unii Europejskiej. Komisja Europejska będzie zobowiązana jako pierwsza do przygotowania odpowiedniej analizy ryzyka. Kolejno zobowiązane do tego będą państwa członkowskie i instytucje finansowe. Systemowe podejście, oparte na analizie ryzyka, wpłynie zatem pozytywnie na jego identyfikację, ocenę a następnie jego mitygowanie. Dla instytucji obowiązanej z pewnością będzie to ułatwienie, ponieważ pozyska ona uprzednio informację, jakie ryzyka mają wpływ na dane państwo. Ocena ryzyka na poziomie krajowym będzie wykorzystywana do opracowania stosownych zasad dla każdego sektora lub obszaru, odpowiednio do ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.
IV Dyrektywa wprowadza również zmiany w zakresie PEPa (4), czyli osób zajmujących eksponowane stanowiska polityczne, którą od teraz będą objęci krajowi PEP. Będziemy mieli zatem 3 kategorie PEPów tj. zagranicznych, krajowych i międzynarodowych. Pojęciem osoby zajmującej eksponowane stanowisko polityczne zostaną też objęte osoby sprawujące znaczną funkcję publiczną w danym państwie oraz osoby pracujące w organizacjach międzynarodowych. Wymagane też będzie określenie, czy dany beneficjent rzeczywisty jest lub nie jest osobą zajmującą eksponowane stanowisko polityczne.
IV Dyrektywa zaostrza również regulacje w zakresie możliwości wyłączenia stosowania środków bezpieczeństwa finansowego w odniesieniu do poszczególnych kategorii podmiotów. Obecnie na poziomie III Dyrektywy AML istnieje możliwość bezwarunkowego wyłączania określonej grupy podmiotów (takich jak organy administracji publicznej czy instytucje obowiązane). Uznano, że przepisy te są stosowane zbyt liberalnie przez instytucje obowiązane. Wprowadzono zatem wymóg wyłączenia stosowania środków bezpieczeństwa finansowego tylko i wyłącznie na podstawie analizy ryzyka przeprowadzonej przez instytucję obowiązaną.
W zmienionej dyrektywie usunięte zostały również przepisy dotyczące pozytywnej „równoważności” państw trzecich w stosunku do państw członkowskich. Kierowano się przy tym założeniem, że wyłączenia geograficzne powinny mieć coraz mniejsze znaczenie przy generalnym założeniu, iż system badania klientów oparty jest na analizie ryzyka. Zatem nie będzie możliwe uznanie systemów przeciwdziałania praniu pieniędzy państw trzecich za „równoważne” z systemami funkcjonującymi w UE, wobec czego instytucje obowiązane będą obligatoryjnie badały klientów z krajów, które w chwili obecnej były uznane za „bezpieczne”.
IV Dyrektywa AML w dniu 25 czerwca 2017 r. zastąpi tzw. III dyrektywę AML oraz dyrektywę wykonawczą 2006/70/WE.
Iwona Leńczuk, Inspektor Nadzoru w PKO BP Finat Sp. z o.o.
Przypisy:
1. AML (ang. Anti Money Laundering) – system przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
2. Beneficjent rzeczywisty – osoba fizyczna, która jest właścicielem lub sprawuje kontrolę nad osobą prawną, będącą klientem instytucji finansowej.
3. Instytucja obowiązana – instytucja, która z mocy Dyrektywy i Ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu jest zobowiązana wykonywać na nią nałożone obowiązki w zakresie systemu AML.
4. PEP – (ang. Politically Exposed Person).