W dniu 18 maja 2015 r. opublikowana została Ustawa z dnia 20 marca 2015 r. o ratyfikacji Umowy między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki w sprawie poprawy wypełnienia międzynarodowych obowiązków podatkowych oraz wdrożenia ustawodawstwa FATCA oraz towarzyszących Uzgodnień Końcowych podpisanych dnia 7 października 2014 r. w Warszawie, która wchodzi w życie w dniu 2 czerwca 2015 r.
Konieczność zawarcia Umowy FATCA miała związek z przyjętą w dniu 28 marca 2010 r. w Stanach Zjednoczonych Ameryki ustawą o ujawnianiu informacji o rachunkach zagranicznych dla celów podatkowych (Foreign Account Tax Compliance Act – FATCA).
FATCA wprowadza w stosunku do zagranicznych instytucji finansowych obowiązek raportowania do amerykańskiego organu podatkowego informacji dotyczących osób posiadających status rezydenta USA lub w stosunku do których istnieją uzasadnione, poprzez tzw. fatca indicies, przesłanki wskazujące na możliwość posiadania związków z USA. W stosunku do tych osób instytucje finansowe będą zobowiązane do przekazywanie amerykańskiemu organowi podatkowemu (IRS) informacji zawierających m.in. dane o stanach rachunków oraz o uzyskiwanych dochodach. Realizacja tego obowiązku wymaga uprzedniego zawarcia przez zagraniczną instytucję finansową porozumienia z amerykańskim organem podatkowych (IRS). Odmowa zawarcia takiego porozumienia z IRS, będzie skutkowała dla zagranicznych instytucji finansowych sankcjami w postaci opodatkowania dochodów, których źródłem może być czynność dokonana w USA, podatkiem w wysokości 30%.
Wdrożenie regulacji wynikających z Umowy FATCA wymaga zaimplementowania tych zmian do krajowego porządku prawnego. W związku z powyższym, podjęte zostały działania legislacyjne, których zadaniem jest wprowadzenie nowych regulacji. Mają one umożliwić wykonywanie tej Umowy poprzez określenie podstaw prawnych nałożenia obowiązków wynikających z Umowy FATCA na polskie instytucje finansowe, w zakresie dotyczącym zbierania, przetwarzania i przekazywania w odpowiednich terminach informacji do krajowej administracji podatkowej zgodnie z wymogami tej Umowy, które następnie przekazywane będą do IRS.
Kształt, forma, a przede wszystkim krótkie terminy wprowadzenia obowiązków wynikających z ratyfikowanej Umowy (Umowa FATCA) wywołały intensywną dyskusję wśród instytucji finansowych.
Początkowa koncepcja zakładająca, że dla wdrożenia Umowy Fatca do krajowego porządku prawnego wystarczająca będzie zmiana ustawy Ordynacja podatkowa, okazała się zbyt optymistyczna.
W toku prowadzonych prac oraz konsultacji społecznych, instytucje finansowe zgłosiły szereg uwag w zakresie treści proponowanych zmian. W ich następstwie podjęto decyzję o konieczności przygotowania odrębnej ustawy, specjalnie dedykowanej procesowi związanemu z obowiązkami wynikającymi z Umowy. Z przedstawionej przez Ministerstwo Finansów informacji wynika, iż planowanym, maksymalnym terminem pierwszego raportowania amerykańskich rachunków przez polskie instytucje finansowe do organu podatkowego jest dzień 31 sierpnia 2015 r., zaś dniem wejścia w życie Ustawy koniec lipca 2015 r. Tak krótkie vacatio legis nie sprzyja dobremu przygotowaniu do stosowania nowych regulacji. Nie ma pewności, czy zgłoszone ze strony instytucji finansowych wątpliwości zostaną w sposób jednoznaczny i dostateczny wyjaśnione. A wątpliwości jest wiele. Brak ostatecznych rozwiązań ustawowych uniemożliwia także przygotowanie systemów informatycznych wykorzystywanych przez instytucje finansowe. To wszystko w połączeniu z konsekwencjami jakie mogą być nałożone przez stronę amerykańską na zagraniczne instytucje finansowe powoduje ich uzasadniony niepokój.
Należy pamiętać, że do prawidłowego wykonywania zapisów Ustawy FATCA koniecznym jest nie tylko wdrożenie regulacji ustawowych ale też niezbędne jest przyjęcie odpowiednich przepisów wykonawczych, które będą w sposób szczegółowy regulować istotne dla instytucji finansowych rozwiązania m.in. w zakresie procedur sprawdzających. Brak tych przepisów powodować będzie z pewnością wątpliwości interpretacyjne w zakresie stosowania bezpośrednio przez instytucje finansowe zapisów Umowy FATCA. Nie będzie to też sprzyjało tworzeniu jednolitej praktyki rynkowej. Istnieje obawa, iż akty wykonawcze – jeśli zostaną wydane – będą opublikowane już po dniu wejścia w życie Ustawy, co może utrudnić prawidłowe wykonywanie przez instytucje finansowe obowiązków nałożonych na nie Ustawą.
Wspomniane wątpliwości dotyczą szeregu zagadnień i proponowanych przez Ustawę rozwiązań: m.in. w zakresie blokady środków w przypadku rachunków wspólnych, w szczególności w sytuacji gdy jeden ze współposiadaczy złoży wymagane Ustawą oświadczenie, zaś drugi ze współwłaścicieli stosowanego oświadczenia nie złoży. Z zapisów Ustawy nie wynika, jak w takiej sytuacji winna postąpić instytucja finansowa i czy zobligowana jest dokonać blokady rachunku. Kolejną kwestią dotyczącą blokady rachunku jest brak zapisów o czynnościach jakie winna wykonać instytucja finansowa w sytuacji gdy pomimo dokonanej blokady rachunku, klient nadal nie składa stosownego oświadczenia. Takich wątpliwości, w kluczowych dla instytucji finansowych kwestiach, jest w Ustawie dużo więcej. Dlatego celowym wydaje się przede wszystkim niezwłoczne wydanie przez Ministra Finansów przepisów wykonawczych do Ustawy oraz wydłużenie vacatio legis Ustawy tak aby ograniczyć do minimum ryzyka – zarówno w obszarze prawnym jak i operacyjnym - jakie obecnie występują i na jakie narażone są instytucje finansowe w związku z jej wejściem w życie.
Ewa Czarnecka-Ogrodnik
Radca Prawny, Kierownik Zespołu Obsługi Prawnej i Compliance PKO BP FINAT