W dniu 9 października 2015r. Sejm uchwalił Ustawę o wykonywaniu Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki w sprawie poprawy wypełniania międzynarodowych obowiązków podatkowych oraz wdrożenia ustawodawstwa FATCA (Ustawa, Ustawa FATCA). Datą wejścia w życie Ustawy FATCA jest 1 grudnia 2015 r. Od tego dnia polskie instytucje finansowe zobowiązane są m.in. do identyfikacji i przekazywania ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych informacji o amerykańskich rachunkach raportowanych określonych w Umowie między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki w sprawie poprawy wypełniania międzynarodowych obowiązków podatkowych oraz wdrożenia ustawodawstwa FATCA (Umowa FATCA). Wykonywanie przez polskie instytucje finansowe w/w obowiązków polega m.in. na konieczności uzyskania od klientów oświadczeń o statusie rezydencji podatkowej USA. Zbieranie tego rodzaju oświadczeń może być rozpoczęte nie wcześniej niż w dniu wejścia w życie Ustawy FATCA. W przypadku gdyby instytucja finansowa pozyskała od klienta oświadczenie przed dniem 1 grudnia 2015 r. oświadczenia takiego nie można uznać za spełniające wymagania określone przepisami Ustawy FATCA niezależnie od faktu, czy spełniało wszystkie wymogi określone w Ustawie FATCA czy też nie.
Już przed dniem wejścia w życie Ustawy FATCA zarówno Ministerstwo Finansów, jak i podmioty rynku kapitałowego zdefiniowały szereg wątpliwości interpretacyjnych mających bezpośredni wpływ na praktyczne stosowanie przepisów Ustawy FATCA i prawidłową realizację obowiązków nałożonych na te instytucje przez Ustawę.
Pierwszy problem pojawił się w odniesieniu do konkretnej sytuacji, w której klient nawiązał relację z instytucją finansową w tzw. okresie przejściowym tj. pomiędzy 1 lipca 2014 r. a 1 grudnia 2015 r. i następnie po dniu wejścia w życie Ustawy FATCA wykonał inną czynność (np. zlecił otwarcie nowego rejestru lub rachunku bankowego). Ustawa FATCA w odniesieniu do klientów z okresu przejściowego jako termin złożenie oświadczenia wskazuje 12 miesięcy od dnia wejścia w życie Ustawy. W tym kontekście powstaje pytanie czy instytucja finansowa uprawniona jest do odmowy wykonania wnioskowanej przez klienta czynności w przypadku gdy klient odmawia złożenia stosownego oświadczenia przy wykonaniu tej nowej czynności skoro okres na złożenie oświadczenia w okresie przejściowym temu klientowi jeszcze nie upłynął? Ani rynek kapitałowy ani Ministerstwo Finansów nie znają jednoznacznej odpowiedzi na powyższe pytanie. Dlatego w tym zakresie Ministerstwo Finansów dostrzegło lukę prawną, która będzie wymagała niezwłocznego usunięcia w trybie zmian legislacyjnych. Jest to kwestia o tyle istotna, iż brak złożenia przez klienta oświadczenia o statusie rezydencji podatkowej USA skutkuje - co do zasady - odmową dokonania przez instytucję finansową wnioskowanej przez klienta czynności.
Kolejna wątpliwość dotyczy podmiotów, które dokonały określonego rodzaju czynności w instytucji finansowej (np. otworzyły rachunek bankowy czy dokonały zakupu jednostek uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym) i na dzień 30 czerwca 2014r. pozostawały jej klientami, lecz przed dniem wejścia w życie Ustawy utraciły status klienta. Czy w takiej sytuacji instytucja finansowa zobowiązana jest do uzyskania wymaganego prawem oświadczenia od klienta? Z punktu widzenia celu Ustawy wydawałoby się, iż instytucja finansowa powinna wystosować do takiego podmiotu zapytanie o rezydencję, gdyż sam fakt utraty statusu klienta nie powoduje ustania potencjalnej odpowiedzialności podatkowej rezydenta USA. Co więcej, można sobie wyobrazić sytuację, w której taki klient mając świadomość i znając datę wejścia w życie Ustawy, celowo zamyka rachunek bankowy, by nie zostać objęty zapisami Ustawy i móc obejść jej zastosowanie. Kolejnym argumentem za przyjęciem tego rodzaju interpretacji są konsekwencje jakie może ponieść instytucja finansowa za zaraportowania niepełnych danych i uznanie takiego działania jako niewypełnianie wymogów Umowy przez instytucje finansowe.
Z drugiej strony powstaje pytanie o skuteczność i możliwość sankcji za nie złożenie przez takiego klienta oświadczenia o rezydencji. Skoro dany podmiot nie jest już klientem instytucji finansowej, nie ma żadnych możliwości skutecznego wyegzekwowania złożenia tego rodzaju oświadczenia. W ocenie doradców prawnych i części instytucji finansowych brak jest również prawnego obowiązku uzasadniającego występowanie przez instytucje finansowe o złożenie oświadczenia w stosunku do klientów otwierających rachunki w okresie po dniu 1 lipca 2014r., którzy rachunku nie będą już posiadać w dniu 1 grudnia 2015r. Jako podstawa wskazywane jest brzmienie art.19 ust.1 Ustawy, który stanowi, iż wystąpienie z żądaniem złożenia oświadczenia należy skierować do posiadacza rachunku, czyli podmiotu będącego klientem instytucji finansowej po 1 grudnia 2015r. Analogicznym sformułowaniem „posiadacz rachunku” posługują się również art.19 ust.3 oraz ust.4 Ustawy. Tak prezentowane stanowisko opiera się na przyjęciu, iż przepisy Ustawy FATCA wyraźnie precyzują przypadki, w których określone obowiązki dotyczą osób innych niż posiadacze rachunków. Inaczej rzecz ujmując , gdy przepis Ustawy wskazuje na posiadacza rachunku, uznaje się, że jest to podmiot będący klientem instytucji finansowej po dniu 1 lipca 2014r. i będący nim do dnia wejścia w życie Ustawy.
Powyższe wątpliwości to zapewne jedynie wierzchołek góry lodowej problemów z jakimi mogą zetknąć się od 1 grudnia 2015r. instytucje finansowe zobowiązane do wypełniania regulacji Ustawy FATCA. Nie można zapomnieć, iż oprócz wchodzącej w życie Ustawy, już niedługo instytucje finansowe zmierzą się z regulacjami dotyczącymi CRS (Dyrektywa Rady 2014/107/UE z dnia 9 grudnia 2014 r. zmieniającej Dyrektywę 2011/16/UE oraz procedury CRS dotyczące obowiązkowej automatycznej wymiany informacji w dziedzinie opodatkowania), dyrektywami UCITS V i ZAFI, czy MIFID II. Warto przypomnieć iż, termin implementacji UCITS V i ZAFI dawno już minął, termin wprowadzenia regulacji CRS najprawdopodobniej również nie zostanie zachowany, jedynie termin na implementację dyrektywy MIFID II wydaje się nie być zagrożony. Większość instytucji finansowych, znając wytyczne zawarte w w/w regulacjach, rozpoczęła procesy dostosowawcze do nowych wymogów. Niemniej jednak bez implementacji powyższych regulacji do polskiego porządku prawnego, podmioty rynku kapitałowego nie mają podstaw prawnych oraz nie znają szczegółowych zasad, na jakich mają wykonywać obowiązki nałożone na nie przez wymienione wyżej regulacje. Inicjatywa ustawodawcza w sprawie implementacji regulacji CRS, UCITS V i ZAFI została wprawdzie podjęta, jednakże Sejmowi poprzedniej kadencji nie udało się zakończyć procesu ustawodawczego, w związku z czym proces ten rozpocznie się od nowa.
Ewa Czarnecka - Radca Prawny, Kierownik Zespołu Obsługi Prawnej i Compliance PKO BP FINAT Sp. z o.o.